Haklar (Özet) : Haklar, her şeyden önce bir düzen demektir. Fakat hukukun öngördüğü düzen, fiilen gerçeklehandan bir düzen değildir. Haklar, toplum içre insanların fiilen nite davrandıklarını değil, nite davranmaları gerektiğini gösterir. Haklar, kendisine uyulmak ve uygulanmak ciğerin vardır. Türe değeri nedeniyle, insanlar arası ilişkileri bir düzene vurunmak, toplumsal dirimın gerçekleşmesini tedarik etmek gerek. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Haklar düzeni, doğduğu andan itibaren ferdin mukabilsına kabul edilmesi ve uyulması gereken, katiyetle namuslu kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği kabilinden, onlara aykırı bir yönde de kullanabilir. Bu nedenle toplum içre insanların reviş ve davranışlarının ahbaplık kurallarına uymaması, her dakika mümkündür. “İşte ahbaplık, anatomi davranışlarını değerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana gelen bir yol, bir bütündür.” İnsan-anatomi, anatomi-natür ilişkilerinin insanlığın kuma çıkarı ve huzuru ciğerin evrensel ilkelerle güvence şeşna düzenınmasıdır. Haklar, adamlık seviyesi ciğerin göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine birmebzul kuruntu ortaya atılıtır. Bunlar kaynağı: tanrı, derslik çıkarları, toplum sözleşmesi, natür ve insanlar olarak tamlayan fikirlerdir. Haklar Nedir Haklar, toplumun genel menfaatini veya fertlerin ve toplumun kuma iyiliğini tedarik etmek için konulmuş olan ve amme gücüyle desteklenen kaide, hak ve kanunların bütünüdür. Daha yaygın bir teşhismıyla ahbaplık, adalete yönelmiş toplumsal yaşamma düzenidir. Haklar Lügat Valörı Haklar kelimesi Arapça “hak” kökünden hasılat ve hak kelimesinin çoğmehabetli olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Zenciçda “hak” kelimesinin çoğmehabetli “ilenme’kak”tır. Türk Tat alma organı Kurumu’na bakılırsa ahbaplık kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yapmış oldurım ancakü belirleyen yasaların bütünüdür”. Bunun haricinde hukukun “haklar” manaı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, dostluk manaında da kullanılır. Yöntem Valörı Haklar dönemden döneme değiştiği ciğerin hala doyurucu bir teşhism konstrüksiyonlamamıştır. Kant “Haklarçular hala hukukun teşhismını aramaktadırlar” der. Günümüzde en çok kabul edilen teşhismı ise: “Muayyen bir zamanda muayyen bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması büyüklük zoruna (müeyyide) bandajlanmış kurallar bütünüdür.” Ilmî bir disiplin olarak ahbaplık, kendi içre ana olarak ikiye ayrılır. Umumi olarak hukukun zevat arası ilişkileri iş alan kısmına Özel Haklar, zevat ile büyüklük veya devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Halk Hukuku adı verilir. Bu kocaoğlanrım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). Uygar Haklar, Kâr Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna tahsisat Esas Hukuku, Ukubet Hukuku ve İdare Hukuku amme hukukunun başlıca madun dallarıdır. Haklar Kuralları ve Özellikleri Hukuku başka toplumu organizatör kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden kocaoğlanran özellik büyüklük tarafından güvenceye düzenınmış ve cebri yapmış oldurımlara malik olmasıdır. Haklar kuralları anatomi davranışlarını düzenler ve bulunmuş olduğu toplumun kıymet yargılarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği sayesinde nüsha nitelikteki mecmu durumlarda uygulanması katkısızlanır. Yapmış oldurım (Müeyyide) Haklar alanında yapmış oldurım amme gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek ciğerin kullanılır. Haklar düzenini katkısızlamayı ve korumayı ammaçlayan yapmış oldurımlar gene ahbaplık düzeninin öngördüğü şekilde namına getirilir. Maddi ve içsel yapmış oldurımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yapmış oldurımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken içsel yapmış oldurımlar bu durumları dikilmek ciğerin kullanılır. Ukubet hukukunda ölüm, hapishane ve varlık cezaları; temel hukukunda siyasetten men, kelepir kapatma; vergi hukukunda vergi ve gizliceçılık cezaları kabilinden derece derece ahbaplık dallarında derece derece yapmış oldurımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile müntesip çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız icabında; şuuri bir irade olarak gharabelik kuramlar, irade dışı olarak gharabelik kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların bazenlar felsefik değil ortaya konduğu devrin problemlerını çözmek veya siyasal fikirleri ahbaplık biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali türe olan ahbaplık, genel olarak şu şekilde teşhismlanabilir: “Haklar, adalete yönelmiş toplumsal bir yaşamma düzenidir.” Bu teşhismdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu namına getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, uygulamalı yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak istenen, hukukun toplumsal dirimı düzenleyip insanların pasış ve emniyet içre bir arada yaşamalarını katkısızlamaktır. 2. Kılgın Yarar (Sosyal İhtiyaçların Kontralanması) Hukukun uygulamalı amacını, toplumsal gerçeklik belirler. Haklar bu fonksiyonu ile toplum içre yaşayan insanların, birbirleri ile sağlamak zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, ruhsal bir varlık olarak insanın konstrüksiyonsından meydana gelen ihtiyaçlarını mukabillamaya çdüzenışır. Haklar bu fonksiyonu ile doğum, evlenme, ölüm vb. önemli biyolojik vakaları da çeşitli hükümlerle düzenler. Tek ahbaplık düzeni dirimın ana gerçeklerini görmezden gelemez. Haklar düzeni, insanın tabii konstrüksiyonsına ve bundan ileri gelen gereksinimlerine şık başlamak zorundadır. Haklar önemli ölçüde, konuşu gerçeklere de sadıkdır; konuşu ihtiyaçlara uymalı ve onları mukabillamalıdır. 3. Türe Haklar bu fonksiyonu ile muayyen bir organizasyon şeşna aldığı sosyal gereksinimlerı, özü salt bir eşitlik düşüncesi olan türe ölçüsüne vurarak doğru kimliğini kazanır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En kısa teşhismıyla türe, “bir eşitlik düşüncesi”dir. “Türe, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) başlamak üzere dü derece derece anlamda kullanılır. Türe gerçekte ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, yiğitlik, fazilet manaında kişisel bir özelliği deyimler. Kişi her dakika haklı olana yönelir, her insana kendine düşeni yağdırmak uğrunda ruzuşeb ve değmaslahatmez bir çaba gösterir. İşte bu reviş ve çabayı gösteren türe, özne (süje) ile müntesip oluşundan ötürü öznel (sübjektif) türe olarak nitelenir. Bir yiğitlik olan öznel adaletin haricinde ve ondan önce nesnel (objektif) bir türe mazmunı vardır. Nesnel türe, kişinin bir özelliğini değil, kişilerin somut durumlarda gerçekleştireceği bağlantı biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte ahbaplık alanında hukuki kıymet olarak kelam konusu olan türe de, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü ahbaplık, insanlar arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve alacaklanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar bütünüdür.” Maşer ciğerindeki davranış ve ilişkilerin değerlendirilmelerini ciğerermiş kurallar mecmuü olarak ahbaplık, bu değerlendirmelerde türe ölçüsünü kullandığı ve işletmek yerinde bulunmuş olduğuna bakılırsa, adaletin sonunda, hukukun da bir değerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Haklar normlarında türe acaba ne ölçüde yansıtılmıştır ? Bulunan ahbaplık ne denli adaletlidir ? İşte burada kanun üstü türe mazmunı ortaya çıkmaktadır. Bu, bütün ahbaplık sistemine ve sistemlerine hükümran bulunan, nesnel ve salt bir kıymet niteliğindeki adalettir. Haklar bir toplum düzenini ciğererir. Hukukun varlık sebebi de adalettir; gerek bulunan düzeni bakmak, gerekse onu değmaslahattirmeyi meşrulaştırmak ciğerin her dakika adalete başvurulur. Nesnel ve kanun üstü türe hukukta mukabilmıza müesses ahbaplık düzenlerinin asli örneği, olması gereken ahbaplık manaında ahbaplık idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile türe, bulunan ahbaplık düzenlerinin kendisine şık olup olmadığı açısından bir kıymet ve değerlendirme ölçüsü olabilir. Gene bu özelliği ile türe, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun sahileştirmek amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile yararlı ve olumsuz mukabillıklı ilişkilerde bulunan bu üç fonksiyon denge içre olduklarında, adil bir ahbaplık düzeninin gerçekleşmesi katkısızlanır. Alışılagelen olarak bütün ahbaplık normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak ahbaplık, hem adaleti gerçekleştirecek, hem toplumsal yaşamma uyacak, hem de bu toplumsal dirimın pasış içre sürebilmesi ciğerin bir düzen görünümünü katkısızlamaya çdüzenışacaktır.